Ibili hemen aurkituko duzuen parke birtualean zehar: http://concurso.cnice.mec.es/cnice2006/material033/; jarri sagua erdiko gurutzearen gainean, nahi duzuen noranzkoa aukeratuta.

Era berean, irudia hurbildu edo urrundu egin dezakezue, eskuinaldeko kontrolak erabiliz:

Sakatu pantailaren ezkerraldeko behealdeko laukietan aurkituko dituzuen zazpi enigmen gainean. Lagungarriak izango dira animalia batzuk aurkitzeko eta gehiago jakiteko landare-espezie batzuei buruz.

Parkean zehar ibili ahala, egin zerrenda bat guztien artean. ADEan egin dezakezue, zuen ibilbidean aurkitzen dituzuen elementu biziak eta bizigabeak erabiliz.

Era berean, kontuan hartu elementu batzuk ez direla ikusten irudian, baina balitekeela han egotea. Zuen ustez, zer ikus genezake lurrean, lupa batez begiratuko bagenu? Beste izaki bizidun batzuk edo haien hondarrak egon litezke? Giroak hezea ala lehorra izan behar du? Zuen ustez, zer tenperatura dago leku horretan? Berdina izango da euri asko edo gutxi eginda ere?

Zerrenda zertxobait handitu duzue, ezta? Izaki bizidunak dira aurkitu dituzuen elementu guztiak? Edo bizitzarik gabeko elementuren bat jaso duzue?

Ikusi bideo hau: osagai biotikoak eta abiotikoak zer diren azalduko dizue. Gero, bereizi bi multzo horiek zuen elementuen zerrendan.

FAKTORE BIOTIKOAK ETA ABIOTIKOAK

Iturria: http://www.tubechop.com/watch/103988

HARREMANAK

Ikus irudi hau:

Iturria: http://www.ambientech.org/activitats/castella/la_tierra/el_bosque/bosque.html

Zirkuluetako izaki bizidun guztiak basoan bizi dira, baina ez bakartuta, harremanak baitituzte beren artean. Izaki bizidunek, besteak beste, elikadura-helburuekin izan ditzakete harremanak. Bakoitzak zerbait jaten du bizirik irauteko: batzuek landareak jaten dituzte; animaliak bestetzuek. Horrelako harremanari ‘harreman trofikoa’ deritzo. Izaki bizidun bakoitza, jaten duenaren arabera, zenbait mailatan sartuko dugu. Ikus dezagun:

	Ekoizleak: izaki bizidun hauek, eskuarki, argia, ura, karbono dioxidoa eta mineralak baino ez dituzte behar bizitzeko. Ez dute beste izaki bizidunik jaten, eta horregatik esaten diegu ‘ekoizle’. Landareak eta bakterio batzuk multzo honetakoak dira.
	Lehen mailako kontsumitzaileak: izaki bizidunok landareak jaten dituzte. Belarjale deritze. Adibideak: zaldia, behia, untxia.
	Bigarren mailako kontsumitzaileak: izaki bizidunok belarjaleak jaten dituzte. Haragijale deritze. Batzuek landareak ere jaten dituzte. Adibideak: azeria eta basurdea.
	Hirugarren mailako kontsumitzaileak: belarjaleak eta haragijaleak jaten dituzte. Adibideak: arrano beltza eta katamotza.

Nork nor jaten duen ulertzeko, harreman trofikoak diagrama bidez adieraz daitezke. Jandako izakia dago hasieran, eta hura jaten duena ondoren. Adibidez:

Animalien munduan, harreman trofikoaz harrapariaren eta harrapakinaren arteko harremana dela esan daiteke, beti baitago bestea jaten duen animaliaren bat.

Basoan bizi diren izaki bizidunak egunean zehar harremanetan egoten direla ikusiko duzue hurrengo aplikazioan.

Iturria: http://www.ambientech.org/activitats/castella/la_tierra/el_bosque/bosque.html

Egin ariketa hau, kate trofikoaren kontzeptua beste adibide batez berrikusteko:

Joan jarduerara

Izaki bizidunen arteko harreman mota bat ikusi duzue; baina zer gertatzen da argiarekin, urarekin, lurzoruarekin, tenperaturarekin eta bizidunak ez diren gainerako osagaiekin? Zer funtzio betetzen dute ekosisteman? Faktore biotikoen eta abiotikoen arteko loturarik imajina dezakezue? Eta faktore abiotikoen artekorik? Pentsatu, adibidez, animalia batzuek argia behar dutela lekuz aldatzeko eta harrapakinak ikusteko; beste batzuek, berriz, anfibioek adibidez, beroa behar dute beren gorputz-tenperatura erregulatzeko; landareek eguzki-argia erabiltzen dute fotosintesia egiteko, hala nola lurretik xurgatzen dituzten gatz mineralak, elikatu ahal izateko; arrainek uraren beharra dute bizitzeko, baina gainerako izaki bizidunek ere, biririk iraungo badute, hura edan edo xurgatu beharra dute.

Egin hurrengo ariketa, lagungarria izango baita bestelako harremanak kontuan hartzeko: Loturak egin

Faktore biotikoen eta abiotikoen arteko harreman motak aztertu ondoren, loturaren bat egin dezakezue ADIan guztien artean jaso dituzuen osagaien artean? Gogoan izan bai faktore biotikoen arteko harremanak, bai haien eta osagai abiotikoen artekoak.

EKOSISTEMAREN DEFINIZIOA

Orain, definizio hauei esker, hobeto uler dezakezue ekosistemaren kontzeptua:

Ikusten duzuenez, ez dira hitz berak erabiltzen; baina desberdina da definizio bakoitzean esandakoa? Edo definizio guztietan gauza bera esaten da? Irakurri berriz eta konparatu. Kontuan hartu ekosistema bat zehazten duten kontzeptu nagusiak hiru defizioetan agertzen diren ala ez: FAKTORE BIOTIKOAK, FAKTORE ABIOTIKOAK, HARREMANAK.

Zer hitz erabiltzen dira haien sinonimo moduan?

Taldeka, konparatu denon artean lehorreko ekosistema bat deskribatzeko egin duzuen faktore biotikoen eta abiotikoen taula uretako ekosistema deskribatzeko lortu dituzuen taulekin.

Kontuan hartu:

• Desberdinak dira zutabe bakoitzean jarrita dauzkazuen elementuak?
• Zer ingurunetan bizi dira organismoak? Uretan, lehorrean, bietan beharbada?
• Inguruneko tenperatura aldagarria ala egonkorra da kasu batean eta bestean?
• Zein izango da argiaren intentsitatea?
• Lehorreko ekosistemako izaki bizidunak uretako ekosisteman bizi ahal izango dira? Eta uretako ekosistemako izaki bizidunek bizirik iraungo lukete lehorreko ekosistema batean?
• Eta izaki bizidunen arteko harremanak desberdinak dira ekosistemaren arabera? Antzekotasunik ikusten duzue?

Galdera horiei emandako erantzunak baliatuta, egin arbel digitalean aurkitu dituzuen antzekotasunen eta desberdintasunen zerrenda. Adibidez:

ANTZEKOTASUNAK	DESBERDINTASUNAK
Faktore biotikoak eta abiotikoak daude bi ekosistema-motetan.	Desberdina da ur-baliagarritasuna.

Irakurri berriz ekosistemaren definizioa. Zuen ustez, kasu bietan betetzen dira aipatzen diren elementuak?

Orain hobeto ezagutzen dituzue lehorreko ekosistemak eta uretakoak; egin ariketa hauek, haiek hobeto konparatzeko:

Sartu hurrengo ariketa honetan, eta adierazi proposamenak egia ala gezurra diren.

• EGIA ALA GEZURRA?

Hurrengo ariketan faktore biotiko eta abiotiko batzuk aurkituko dituzue. Aukeratu zein egon litezkeen lehorreko ekosistema batean, zein uretako batean eta zein bi ekosistema mota horietan.

• JARDUERA

Egin lauzpabost kideko lau talde. Talde bakoitzak Urkiolako Parke Nazionaleko ekosistema hauetako bat landuko du:

1. taldea	Pagadia
2. taldea	Artadia
3. taldea	Larredia
4. taldea	Harkaiztia

Erreparatu irudiari eta irakurri arretaz egokitu zaizuen ekosistemaren deskribapena. Erabili testu-prozesadoreko nabarmengailua deritzon tresna, gutxienez aipatzen diren 5 elementu biotiko eta 3 abiotiko eta haien arteko harremanak bereizteko. Kolore desberdina erabil dezakezue kasu bakoitzerako. Adibidez:

Ziur aski ondo bereiz dezakezue zer kolore erabili den faktore biotikoak nabarmentzeko, zer kolore faktore abiotikoak nabarmentzeko eta zer kolore harremanak adierazteko, ezta?. Bada, egin hori bera zuen testuan.

Bestalde, 2. jardueran taula bat egin duzue uretako ekosistema deskribatzeko; orain, informazioa kontzeptu-mapa batean antolatuko duzue, aurkitu dituzuen elementu guztiak eta haien artean dauden harremanak adierazteko.

Ausartuko zarete zeuen kontzeptu-mapak sortzera? Aurrera!

Amaitzeko, proiektatu zuen kontzeptu-mapak arbel digitalean, eta konparatu. Badago elementu komunik? Antzekoak dira sortzen diren harremanak? Zer elementu dira desberdin?