Orientabideak
ORIENTABIDE METODOLOGIKOAK
3. jarduera. Nahaste homogeneoak bereizteko metodoak: lurrunketa eta destilazioa (saio bat)
Hirugarren jarduera honen xedea da ikasleek jakitea zer diren nahasteak bereizteko lurrunketa- eta destilazio-metodoak.
Horretarako, hemen dagoen animazioa aurkeztuko zaie: http://portal.perueduca.edu.pe/modulos/m_soluciones/laboratorio_hidratantes2.swf
Nahaste homogeneoak lurrunketa bidez bereiztean, likidoen ezaugarri hau “baliatzen”
da: berotu eta tenperatura jakin batera iristean, irakiten hasten dira, eta lurrun bihurtzen. Likido- eta solido-nahaste baten
tenperatura igotzen denean (animazioan, ura eta azukrea daude nahasita), ura lurrundu eta solidoa ontzian geratzen da. Horrela,
nahastearen osagaiak bereizi egiten dira. Nahaste baten osagai likidoaren lurrunketa bidezko bereizte-metodo horri esker lortzen
dira solidoak.
Komeni da eguneroko egoerak baliatzea, ikasleek prozesu horiek bereiz ditzaten, normalean oharkabean joaten
baitira; zopa edo eltzekoa elkarren segidako hiru egunetan jatea izan daiteke adibide bat. Nork bere esperientzia oinarritzat
hartuta, esango dute elikagai hori gero eta zaporetsuago eta gaziago bihurtzen dela. Izan ere, hurrenez hurrengo beroketek
prestatutakoaren kontzentrazioa handitzen dute.
Garrantzitsua da ikasleei eskatzea esateko zer gertatuko litzatekeen zopa mugarik gabe berotu eta lurrunduko
balitz, azkenean solutu-kristalak eratuko liratekeelako ondorioa atera dezaten (animazioan ikusi zuten bezala).
Lurrunketa irakitean baino gertatzen ez delako ideia ez zabaltzeko, esperimentu erraz bat egiteko esan
dakieke ikasleei: urez betetako edalontzi bat giroko tenperaturan utzi behar dute zenbait egunetan, eta likidoaren maila marka
batez adierazi. Horrela, argi geratuko da uraren maila jaitsi egiten dela.
Azalpena hau da: irakitea ur-masa guztiari gertatzen zaion fenomeno bat da, baldin eta ura berotu
egiten bada, eta 100 ºC-tik hurbil gertatzen da. Irakiteak lurrunketaren abiadura handitzen du; horregatik, prozesua azkartu
egiten da likidoa berotzean.
Lurrunketa, berriz, likidoaren azalean zertzen da, eta giroko tenperaturan gerta daiteke. Egoera-aldaketaren
abiadura lurrunketa-azaleraren neurriaren araberakoa da. Azalera zenbat eta handiagoa izan, orduan eta azkarrago gertatzen
da lurrunketa.
Abiaduraren eta lurrunketa-azaleraren arteko lotura hori argi ikusteko, beste esperientzia erraz bat egiteko
esan dakieke ikasleei: ur-kantitate bera jarri behar da bi ontzitan (bata, aho meharrekoa; aho zabalagokoa, bestea). Bietan
ur-maila markatu behar da, eta egunero kontrolatu zer aldaketa gertatzen diren bi ontzietan. Jardueraren bigarren zatian,
destilazio bakun bidezko bereizketa-metodoa aurkezten zaie ikasleei. Xedea da haiek ulertzea badaudela nahaste homogeneoak
bereizteko modu batzuk, hasierako osagaiak berreskuratzeko aukera ematen dutenak.
Destilazioa nahaste baten osagai likidoa osagai solidotik bereizteko erabiltzen da (adibidez, ura eta gatza). Tenperatura
desberdinetan irakiten duten bi likidoren soluzioa bereizteko ere erabiltzen da (adibidez, uraren eta alkoholaren arteko soluzioa).
Azkenik, eta modu eskematikoan, nahasteak bereizteko beste metodo batzuk aurkezten zaizkie ikasleei, irakasleak modu osagarrian
erabil ditzan; adibidez, zentrifugazioa eta kromatografia.
Zentrifugazioa objektuen mugimendu-desberdintasunarekin erlaziona dezake, auto batek bihurgune bat hartzean,
edo barraketako atrakzio bateko sentsazioekin; eta uren azterketan erabiltzen dela esan dezake.
Kromatografiari oso modu orokorrean heldu behar zaio, eta disolbatzaile batek nahaste baten osagaiak
arrastatzean haiek hartzen dituzten abiaduretan oinarritzen da. Elikagaien azterketarekin edo poliziaren faltsutze-probekin
erlaziona daiteke.
Iradokizunak:
Aukera badago, komeni da destilazio bat egitea ikastetxeko laborategian. Irakasleak egin lezake, urrats bakoitza azalduta,
eta ikasleek bideoetan egin behar dituzten lokuzioak gauzatu aurretik. Egiten den bitartean, ikasleak gidatu egingo dira,
hauek eta gisako galderak eginez: Zergatik berotzen da ura irakiten hasi arte? Zer bide egiten du lurrunak? Zertarako erabiltzen
da hozte-hodia? Zer lortzen da prezipitatu-ontzian?
Komeni da azpimarratzea ura irakin ondorengo lurruna kondentsatu egiten dela hozte-hodian, bertako horma
hotza ukitutakoan, eta erlenmeyer edo prezipitatu-ontzian erortzen dela azkenean.
Ikasleei esango zaie ura guztiz lurrundu ondoren baloian geratzen diren hondakinei erreparatzeko. Gero,
hipotesiak egin daitezke ontzian bildutako likidoaren ezaugarriei buruz. Ura edateko eta beste ikaskideei zer gustu duen esateko
eskatuko zaio ikasle bati. Komeni da ikasleek prozedura eta esperimentuaren emaitza karpetetan edo koadernoetan jasotzea.
Ezin bada destilaziorik egin, petrolioaren destilazioaren eskema orokorra plantea daiteke. Lehendabizi,
nahastea zer den esan beharko litzateke, petrolioa nahaste bat dela argituz; ondoren, oro har, destilazio-prozesua azalduko
litzateke: http://es.wikipedia.org/wiki/Destilaci%C3%B3n_del_petr%C3%B3leo
Joan 3. jarduerara.